5 tips voor het begeleiden van een kind dat rouwt

Wat kun je doen?

Wanneer je moet toezien dat een kind waarvan je houdt, rouwt, dan is dat moeilijk. Het is bijna ondoenlijk te weten welke emoties een kind doormaakt en daar niets aan te kunnen veranderen. Je staat op dat moment machteloos, of je nu een ouder bent, een grootouder, een betrokken leerkracht, of wie dan ook.

Ook al kun je de reden voor rouw niet veranderen, toch kun je als volwassene meer doen dan je denkt. Dit valt alleen in een andere categorie dan ‘oplossen’ of ‘wegnemen’. We moeten het helpen bij rouw eerder zien als ‘bijstaan’, ‘accepteren’ en ‘uitleggen’. Kinderen, en specifiek jonge kinderen, hebben moeite met begrijpen wat rouw is (op een praktisch en emotioneel niveau). Ze hebben moeite met hoe ze daar mee om moeten gaan. Wij als volwassenen moeten hen daarom aan de hand nemen. Context bieden. Laten zien dat in rouw alles oké is, en niets gek of raar. Proberen het kind uit te nodigen zich te openen. En gelukkig kan dat vaak op een ongedwongen manier. Want ook kinderen die rouwen houden van grapjes, spelletjes, competitie en lichamelijk bezig zijn.

Vijf basisregels

Hieronder vind je de vijf tips die ik als deskundige op het gebied van kinderen en rouw (en zelf ooit rouwend kind geweest) je graag mee zou willen geven. Dit zijn de ‘basisregels’ wanneer je het hebt over het begeleiden van een kind dat rouwt. Meer dan deze vijf tips heb je eigenlijk niet nodig.

1. Leg emoties uit

Kinderen voelen van alles, en zien dat ook bij de mensen om zich heen. Ze hebben echter nog geen woorden voor al die emoties. Door deze gevoelens een naam te geven leren kinderen deze te kennen en herkennen. ‘Je voelt je heel erg verdrietig omdat je opa mist.’ ‘Je voelt je opgelucht omdat mama nu geen pijn meer voelt.’ Je bent als het ware een vertaler van de ervaring. Zo worden de gevoelens die door hen heen trekken minder beangstigend. Via onze woorden leren kinderen dat deze emoties erbij horen en er mogen zijn. Kinderen leren vooral door te zien wat volwassenen in een bepaalde situatie doen. Jij bent zelf een belangrijk voorbeeld voor je kind. Als jij kwetsbaar durft te zijn en jouw emoties deelt, leren kinderen dat ook.

2. Luister zonder oordeel

Als je kind vertelt waar hij of zij mee zit, is het belangrijk dat je zonder oordeel luistert. Stel nieuwsgierige vragen en neem de gevoelens en twijfels serieus. Wuif ze niet weg, ook al gaat het om kleinigheden. Probeer te laten merken dat je deze gevoelens begrijpt. Wees erop bedacht dat een kind mogelijk niet alles in één keer wil of durft te vertellen. Respecteer de grenzen van je kind en forceer niets. Je kunt altijd weer opnieuw het gesprek aangaan. Je kunt een kind dat rouwt daar niet in een keer uit helpen. Neem de tijd! Als jij iedere keer weer het contact met je kind opzoekt en zijn of haar gevoelens accepteert, leert het kind dat het zijn of haar eigen gevoelens niet hoeft te veroordelen. Daardoor wordt het gemakkelijker deze gevoelens te uiten.

3. Zoek een geschikt moment op de dag

Naast ruimte bieden voor emoties is het net zo belangrijk emoties duidelijk te markeren en te begrenzen, bijvoorbeeld door op een vast tijdstip emoties te delen. Dit stimuleert kinderen die zich niet gemakkelijk uiten, maar begrenst juist de kinderen die het moeilijk vinden om hun verdriet te stoppen (en daarmee misschien broertjes of zusjes belasten). Je kunt samen een dagelijks ritueel bedenken waarin er ruimte is om emoties toe te laten. Een kaarsje aansteken bij een foto van een overledene bijvoorbeeld. Of foto’s kijken van het oude huis, wanneer dat na een verhuizing gemist wordt. Als iedereen weet wanneer er ruimte is voor verdriet, ontstaat er ruimte voor het ’gewone leven’ dat doorgaat. Deze afgesproken momenten kunnen met het hele gezin (zoals bij een maaltijd) of één-op-één, bijvoorbeeld als het kind thuiskomt uit school. Doe het liever niet direct voor het slapengaan. Beter is het daarna nog een poosje over luchtige onderwerpen te hebben, zodat het kind de verdriet-gevoelens niet mee de nacht in neemt.

4. Zoek een lichamelijke uitlaatklep – praten werkt niet voor iedereen (en zeker niet voor kinderen)

Sommige kinderen willen niet praten. Helemaal niet, of niet over de rouw die ze doormaken. Dring daarom niet aan op een gesprek en ga samen iets doen. Als de nadruk niet zo op praten ligt en je natuurlijke stiltes kunt laten vallen, voelen kinderen zich minder geremd. Stoeien, tegen elkaar aan zitten, naar buiten gaan, de hond uitlaten, wandelen, mooie dingen zoeken, voetballen, een wedstrijdje doen of een spel spelen; het kan allemaal. Knutselen of andere creatieve activiteiten zijn ook heerlijk om samen te doen. Denk aan schilderen, tekenen, kleien, samen zingen, of met Lego of Playmobil spelen. Het gaat erom dat je samen bezig bent en zo tot een vertrouwensband komt. Hiervoor kun je alles inzetten dat jullie samen fijn vinden om te doen.

5. Zoek iemand die je kind kan bijstaan

Onderzoek toont aan dat veel kinderen die een moeilijke tijd doormaken er beter uit komen wanneer ze worden ondersteund door iemand van buiten het gezin. Dit is vooral zo als het gezin direct getroffen is door verlies. Er is dan waarschijnlijk niemand die optimaal present kan zijn voor het kind. Hij of zij heeft in deze periode iemand nodig die zelf stabiel is, tijd maakt, aandacht heeft, luistert, meedenkt en niet oordeelt. Als ouder kan het moeilijk zijn deze rol op je te nemen wanneer jezelf ook rouwt. Daarnaast ben je er als ouder natuurlijk al voor je kind, en hoef je dat niet helemaal in je eentje te doen. Je kunt daarom iemand uit jullie cirkel, die niet al te zeer is aangedaan door jullie verlies, vragen deze helpende rol op zich te nemen. Dat kan een grootouder zijn, of een lieve buurvrouw, of een leerkracht, of de voetbalcoach. Deze persoon noem ik een hulp-volwassene. Het gaat erom dat een hulp-volwassene tijd heeft om met je kind te besteden, vertrouwd is voor zowel jou als je kind, en deze rol een hele tijd lang kan uitoefenen. Rouw is niet over binnen drie maanden. Je kind is het beste gebaat bij iemand die voor langere tijd naast hem of haar kan staan.

Ben je als ouder of hulp-volwassene op zoek naar meer praktische tips over hoe je een rouwend kind kunt begeleiden? Dan kun je eens kijken op de website van het Doorleefboek: een boek met oefeningen die je samen met je kind kunt doen, maar ook achtergrondinformatie en nog veel meer tips en uitleg over hoe rouw bij kinderen in elkaar steekt.

Deze blog verscheen eerder op de site van ‘ik mis je’