Schuld en schaamte

Er zijn twee emoties die ons het leven zuur maken. Schuld en Schaamte.

Kennen jullie het knagende gevoel van schuld, dat maar heel moeilijk van je af te schudden is? Het gevoel dat je iets had moeten doen, maar het niet gedaan hebt? Het gevoel dat je iemand pijn gedaan hebt, terwijl het ook anders had gekund? Het bekende gevoel in deze situaties heet Schuld. En dan Schaamte, denk eens terug aan een situatie waarvoor je je erg schaamt (even zonder in details te treden: bij mij is dat ‘betrapt worden’ door mijn eerste schoonvader). Meteen vliegt het schaamrood je naar de kaken, niet? Oeioeioei, dat voelt niet fijn. Je wil het liefste jezelf verstoppen en in een gat in de grond zakken. Onze gezichtsuitdrukking laat dat zien (handen voor je gezicht). Met Schuld of Schaamte kun je lang rond lopen (in mijn geval, mijn eerste relatie duurde van 1996 tot 1999, ergens daar tussenin is ‘het’ gebeurd en ik schaam me nog steeds diep wanneer ik eraan denk. Het is zelfs niet leuk om dit nu op te schrijven).

Natuurlijk zijn deze twee emoties nuttig. Evolutionair gezien zeer nuttig zelfs. Ze zorgen ervoor dat mensen geen dingen doen waardoor ze buiten de groep vallen (wat ‘vroeger’ je dood zou betekenen, en nu misschien zelfs nog). Deze emoties zijn ontstaan toen we als zoogdieren in groepen begonnen te leven. Je ziet ze daarom ook bij andere dieren (honden/katten) naar voren komen. Schuld en Schaamte wijzen je op de regels van de groep (dit mag wel, dat mag niet) en zorgen ervoor dat je je daar aan houdt, zelfs al is er niemand van die groep aanwezig om je gedrag te zien. Stel je voor dat jij een roddel over iemand de wereld in brengt die niet waar is. En die iemand wordt daardoor (uiteindelijk) ontslagen. Maar niemand weet dat jij die roddel verzonnen hebt. Dan kun je je toch nog behoorlijk schuldig voelen en schamen, toch? Precies, zo is het evolutionair dus bedoeld! Deze emoties zitten zo diep in je brein verankerd dat je er niet omheen kunt, ook al zou je het willen.

Even een kleine zijsprong: het concept ‘God’ wordt door vanuit een historisch standpunt (hoe en wanneer (en vooral waarom) is er zoiets als een God ontstaan in het bewustzijn van de mensheid?) ook in termen van schuld en schaamte gezien. God is daarmee een instantie buiten onszelf, die alles kan zien wat we doen, en die er dus voor zorgt dat, zelfs wanneer niemand anders weet van wat we gedaan hebben, we toch ergens verantwoording over onze daden moeten afleggen. Handig dus, in termen van het handhaven van de regels!

Maar goed. Hier gaat het mij om: Schuld en Schaamte kunnen een grote impact hebben op het leven van individuele mensen. Je kunt je schuldig voelen over iets waar je (objectief) niks aan kon doen. Je kunt je schamen voor een situatie die anderen helemaal niet schaamtevol vinden. Het kan iets zijn waarin je vast blijft hangen, en wat je verlamt. Soms is schaamte of een schuldgevoel zo groot dat het je vanbinnen opeet. In die gevallen kan ik alleen maar zeggen: zoek hulp. Probeer het niet in je eentje op te lossen, want dat is moeilijk en vooral onnodig. Probeer je neiging om je af te sluiten van anderen te negeren, en gun jezelf de mogelijkheid om te delen waar je mee zit en het zo voor jezelf te verlichten. Zet je demonen maar eens in het licht, en zie dat er dan niks van ze over blijft!