Hoe schuldgevoel maakt dat je niet goed kunt rouwen

Er klopt iets niet

Fenne zat met een vastberaden glimlach tegenover me. Ja, het ging best, zei ze. Ze miste haar moeder wel heel erg, maar had daar in haar dagelijkse leven niet zo’n last van. In de klas kon ze, zoals altijd, goed mee. Ze had vriendinnen met wie ze leuke dingen deed. Die wisten het wel van haar moeder, maar ze hadden het er weinig over.

Het klonk alsof Fenne goed wist om te gaan met het verdriet over haar overleden moeder. Het was ook al meer dan een jaar geleden gebeurd, dus dat was niet onverwacht. Maar toch had haar vader haar naar me toe gestuurd omdat Fenne in het afgelopen jaar nooit openlijk over haar moeder had gerouwd. Hij maakte zich zorgen om haar. En ook ik als rouwcoach had het gevoel dat er iets niet helemaal klopte.

Tekening

In onze vierde sessie kwam er iets aan het licht. Ik vroeg haar of ze alle verschillende gevoelens rondom het overlijden van haar moeder een eigen kleur wilde geven, en met deze kleuren een tekening wilde maken. In het bespreken van haar tekening viel me op dat ze, zeer subtiel, de antraciet-kleurige achtergrond wist te vermijden. Toen ik haar vroeg waarom ze deze laatste kleur zelf niet uitgelegd had, zag ik weer die vastberaden glimlach. Die veranderde naar een angstig gezicht, en toen naar tranen. Heel veel tranen. Tranen die al meer dan een jaar niet naar buiten hadden mogen komen.

Loodzwaar schuldgevoel

Na een tijdje durfde ze me te vertellen waar de kleur antraciet voor stond. Voor een loodzwaar schuldgevoel. Want Fenne dacht dat ze verantwoordelijk was voor de dood van haar moeder. Als jong-volwassene had ze de ziekte van haar moeder niet zo serieus genomen. Haar ouders hadden haar gezegd dat alles wel goed zou komen en dat ze zich niet druk hoefde te maken. Dat had ze dan ook niet gedaan. Maar ineens greep de kanker wel heel snel om zich heen en bleef er van haar moeder niets meer over dan een ingevallen lichaam dat op een bed in de woonkamer lag.

Fenne wilde het niet zien, dat lichaam dat vroeger haar sportieve en prachtige moeder was geweest. Dus ging ze steeds vaker uit. Tot diep in de nacht. Totdat ze op een nacht dronken binnengestommeld kwam en haar moeder wakker werd. ‘Kun je nou werkelijk niet eens een beetje rekening houden met het feit dat ik ziek ben?’, vroeg haar moeder. ‘Leef jij soms alleen voor jezelf?’ Kun je niet eens wat meer rekening houden met papa en hem een beetje helpen?’

Fenne gaf haar moeder een grote mond terug. ‘Bemoei je met je eigen zaken. Jij gaat niet over mijn leven! Ik doe wat ik zelf wil!’ Maar haar moeders woorden raakten haar zo diep, dat ze ze ver weg stopte om er nooit meer aan te hoeven denken.

Geen recht op rouw

Tijdens de crematie schoten haar moeders woorden ineens door haar hoofd. En toen kwam het grote besef. Zij was verantwoordelijk voor haar moeders dood! Als zij minder egoïstisch was geweest en meer haar best had gedaan, dan had haar moeder misschien nog een laatste beetje kracht kunnen vinden om haar ziekte de das om te doen. Die kans had zij haar moeder ontnomen met haar onverantwoordelijke gedrag. Op dat moment, in de aula van het crematorium, terwijl iedereen langs de kist van haar moeder liep, besloot Fenne dat zij geen recht had op rouw. En dat ze dit geheim koste wat kost voor iedereen moest verbergen. Niemand mocht er ooit achter komen wat zij haar moeder had aangedaan.

Opbiechten

Voor een buitenstaander lijkt Fennes schuldgevoel misschien onterecht. Natuurlijk kan zij niets doen aan het overlijden van haar moeder. Maar een (onterecht) schuldgevoel komt vaak voor bij mensen die iemand verloren hebben. En omdat je je daar zo voor schaamt, komt het vaak niet naar buiten. Dit schuldgevoel maakt dat je niet goed kunt rouwen.

Vermoed jij dat iemand die je kent worstelt met een schuldgevoel? Jij kunt diegene hier misschien mee helpen. Ga voorzichtig het gesprek aan en laat merken dat je graag wilt luisteren. Laat zien dat je begrijpt dat iemand dit voelt en dat je het niet gek vindt dit te horen. Het is niet slim om te proberen het schuldgevoel weg te poetsen of te zeggen dat iemand zich er maar overheen moet zetten. Dat is met een schuldgevoel, terecht of onterecht, heel moeilijk. Misschien kunnen jullie samen iets bedenken waardoor je het schuldgevoel in kunt lossen. Dat kan zijn door een brief te schrijven aan de overledene, die jullie daarna in stukjes scheuren, begraven of verbranden. Maar het opbiechten van een schuldgevoel is de allerbelangrijkste stap. Dan hoef je het niet meer alleen te dragen, en kan de rouw de ruimte krijgen.

Deze blog verscheen eerder op de site van ‘ik mis je’